Groeten uit Iran (2): ‘Waar was jij, toen Alexander de Grote Persepolis vernietigde?’

“Waar waren jullie, toen Alexander de Grote Persepolis vernietigde?” Een bijzondere vraag die tijdens een korte stop aan de rand van het Iraanse stadje Yasuj aan ons reisgezelschap werd gesteld. De vraag was afkomstig van twee mannen, waarschijnlijk veteranen uit de oorlog tussen Iran en Irak in de jaren ’80 en nu opgezadeld met een beveiligingsbaantje.

Een vreemde vraag ook omdat de beroemde Macedonische krijgsheer Persepolis al in 330 v. Chr. vernietigde op zijn veroveringstochten naar het oosten. Echt te lang geleden om zelf bij aanwezig te zijn geweest, ook al bestond het reisgezelschap uit aardig wat senioren.

De mannen die de vraag stelden waren niet gek. Ze wisten dat de buitenlandse toeristen waren gestopt bij de onopvallende bergpas omdat het de antieke Perzische Poort betreft. Deze toegang tot het binnenland was de plaats waar Alexander de Grote in de winter van 331-330 v. Chr. de Perzische satraap (gouverneur) Ariobarzanes versloeg. Die Ariobarzanes had Alexander even daarvoor een gevoelige nederlaag toegebracht, één van de weinige keren dat iemand dat is gelukt. Maar uiteindelijk mocht het niet baten: Alexander nam de satraap in de tang en slachtte zijn leger af.

Wraak voor Athene

Na deze overwinning lag de weg open voor Alexander en zijn kompanen naar het paleiscomplex van de Achaemenidische koningen in Persepolis (‘stad van de Perzen’). Omdat ze de rijkdommen en schatten in Persepolis niet konden meenemen maar deze ook niet in handen mochten vallen van de vijand, verwoestten Alexander en de zijnen de stad. Als wraak voor de Perzische vernietiging van Athene in opdracht van koning Xerxes, 150 jaar eerder, gingen de Griekse troepen van Alexander extra tekeer in het oude paleis dat door Xerxes was gebouwd.

De Griekse historicus Diodoros van Sicilië beschrijft hoe Thaïs, een concubine van de Macedonische generaal Ptolemaeus, de feestvierende, plunderende en dronken soldaten van Alexander vervolgens opzweepte om de Apadana in de hens te steken. Dit was de hal met 72 zuilen waar de volkeren onder heerschappij van de Perzische koning hun tribuut overhandigden aan de monarch.

De vernietiging was nog veel zwaarder dan de soldaten voor ogen hadden, want door een ongelukkige mix van brandbare materialen, hitte en rook die naar boven steeg, ontstond een explosie waardoor het plafond compleet aan gruzelementen ging. Persepolis, ooit de rijkste stad ter wereld, was niet meer.

Interessante geschiedenis, maar wat hebben wij daar als Nederlandse toeristen mee te maken? Simpel: wij zijn de nazaten van Alexander en zijn mannen. Vinden althans de Iraniërs, die zichzelf zien als de erfgenamen van dat eerste Perzische rijk. Een beetje gek voor Nederlanders, wiens historisch besef doorgaans niet veel verder teruggaat dan de Tweede Wereldoorlog.

Maar eigenlijk niet zo vreemd als het lijkt: de veroveringen van Alexander zijn eeuwenlang herdacht, gevierd en als motief in kunst gebruikt door de Romeinen, door schilders uit de Renaissance, de Gouden Eeuw en nog later. Westerse heersers zagen Alexander de Grote als dé modelveroveraar. Denk maar aan koning Lodewijk XIV van Frankrijk, die zelf niet vies was van oorlog voeren en zich door hofschilder Charles le Brun liet vereeuwigen als Alexander.

Supermacht ten onder

In Iran denken ze een beetje anders over de veldheer uit Macedonië. Daar is hij een verwoester, vergelijkbaar met de Mongoolse horden die eeuwen later Iran onveilig maakten. De ‘gehoornde’ noemen ze hem, een vandaal en een barbaar die de eerste supermacht in een zee van vuur ten onder liet gaan. Als westerling ben je min of meer zijn achter-achter-achter-achterkleinkind en heb je wat uit te leggen.

Het was een beetje een flauwe vraag van de mannen. De strijd van Alexander tegen de Perzen is een dankbaar gebruikte metafoor voor de spanningen tussen het huidige Iran en het westen. Of wellicht is het stiekem een beetje opscheppen over de oudheid van de Perzische cultuur: waar andere landen hun nationale trauma’s halen uit redelijk recente tragedies als de Tweede Wereldoorlog, 9/11 of het IJzeren Gordijn, plengen de Iraniërs opzichtig tranen om de verwoesting van hun eerste hoofdstad. Er zijn weinig volkeren wiens collectieve geheugen verder teruggaat dan 2300 jaar en dat zul je weten.

Overigens is Ariobarzanes, de Perzische satraap die Alexander één van zijn weinige nederlagen toebracht, onlangs geëerd met een standbeeld op een rotonde in Yasuj. Beter laat dan nooit.

Meer over de verwoesting van Persepolis (of viel die eigenlijk wel mee?) hier.