Beste bovenlaag, waag eens een poging je medeburgers te begrijpen

Ons land raakt steeds meer verdeeld, constateerden enkele fractievoorzitters uit de Tweede Kamer onlangs in NRC. Dat klopt. Maar de gevaarlijkste kloof in onze samenleving is niet die tussen politiek en bevolking. Evenmin die tussen de media en hun publiek, tussen rijken en armen of tussen immigranten en de oorspronkelijke bevolking. De gevaarlijkste kloof is die tussen de hoogopgeleide, internationaal georiënteerde, stedelijke voorhoede en de rest.

Er bestaat een ravijn van onbegrip en wantrouwen tussen degenen voor wie de wereld hun speelterrein is en degenen die de wereld als brenger van potentiële gevaren zien. Tussen de mensen die de vruchten plukken van globalisering en zij die er hun baan en zekerheden mee verliezen. Tussen kosmopolieten die claimen dat de wereld geen grenzen heeft en traditioneler ingestelde burgers die waarde hechten aan de natie-staat.

De eerste groep vind je in politiek en bestuur, bij grote bedrijven, het hoger onderwijs, de media, non-gouvernementele organisaties en de culturele sector. De tweede groep zit overal behalve daar.

Wat we maar de ‘kosmopolitische bovenlaag’ zullen noemen, weet zich geen raad met haar onbeteugelde landgenoten. Wanneer hun medeburgers zich negatief uitlaten over migratie of asielzoekers, wanneer zij waarde blijken te hechten aan hun eigen cultuur, geen associatieverdrag willen met Oekraïne, op Geert Wilders stemmen of op Facebook iets stouts zeggen over vluchtelingen, dan lacht die bovenlaag schamper: “Wat een stelletje domme racisten zijn het toch.” En daarmee is voor hen de kous vaak af.

Linksom of rechtsom hetzelfde

De kosmopolieten staan aanzienlijk relativistischer dan hun landgenoten tegenover de eigen cultuur en zien niet (of willen niet zien) dat de mensen aan de overkant van de kloof zich bedreigd voelen. De kosmopolieten hebben bij wijze van spreken meer gemeen met hun evenknieën in San Francisco, Londen en Berlijn dan met mensen die verderop in hun eigen straat wonen maar geen Engelse boeken lezen, geen studie in het buitenland hebben gevolgd en niet op reis gaan naar Vietnam of op detox-trip in Noord-Zweden, maar naar de camping in Noordwijk.

Sommigen aan de kosmopolitische kant zullen zich in politiek opzicht progressief noemen, anderen zijn wat rechtser. Maar de onderlinge verschillen zijn eigenlijk niet zo groot. Linksom of rechtsom staan ze vaak dezelfde dingen voor. Zo is een ruimhartig immigratiebeleid voor links een soort wiedergutmachung voor westers imperialisme, rechts preekt vooral de veronderstelde economische voordelen van open grenzen. Verschillende aanvliegroutes, zelfde resultaat.

Alternatieve politieke partijen

De groei van alternatieve partijen in Europa als de PVV, de Nieuw-Vlaamse Alliantie, Alternative für Deutschland, UKIP, het ‘opgeschoonde’ Front National, maar ook felle linkse partijen als Syriza in Griekenland en Podemos in Spanje, komt niet uit de lucht vallen.

Dat heeft kunnen gebeuren doordat traditionele rechtse partijen én sociaaldemocraten hun achterban van gewone mensen, arbeiders, de lagere middenklasse, het midden- en kleinbedrijf, conservatieven en kleinburgers in de steek hebben gelaten. De politici en bestuurders horen namelijk bij die bovenlaag, hebben uitzicht op posities in het buitenland, spreken de taal van de academie, de internationale zakenwereld en de NGO’s en lijken een verblijf als volksvertegenwoordiger in de Tweede Kamer of een regeringsfunctie te zien als opstapje naar iets belangrijkers.

Op je woorden letten

De mensen aan de andere kant van de breuklijn moeten het maar laten gebeuren dat hun banen verdwijnen, hun wijken onherkenbaar veranderen, honderden asielzoekers te verstouwen krijgen en hun regering soevereiniteit afstaat. Ze krijgen te horen dat ze op hun woorden moeten letten en zich moeten aanpassen aan iedereen die zich ergens door gekwetst voelt. En oh wee als ze daar iets van vinden. You are not qualified!

Hebben die alternatieve partijen alle oplossingen? Vast niet, maar bekijk hoeveel succes ze hebben door de onvrede simpelweg een uitweg te geven. Hoeveel onrust zou de gevestigde orde kunnen wegnemen door gewoon echt eens te luisteren in plaats van hooghartig te verkondigen dat ze ‘het gewoon nog beter moeten uitleggen’? De populariteit van Donald Trump onder een deel van de Amerikaanse bevolking laat zien dat ook aan de overkant van de plas het establishment het niet meer weet.

Nieuwe morele ankers

Valt er een gemene deler te ontdekken in het gedrag van de kosmopolitische, stadse bovenlaag? Ja, bijvoorbeeld dat ze enorm hun best doen hun deugdzaamheid te etaleren naar elkaar. Losgekomen van traditionele vormen van moraal (religie, vaderlandsliefde) zijn ze op zoek naar nieuwe morele ankers.

In dat wereldbeeld is ‘duurzaamheid’ zo ongeveer een nieuwe godsdienst, fungeert ‘diversiteit’ als bezweringsformule voor de failliete multiculturele samenleving en is een referendum waarbij het volk wordt geraadpleegd iets buitengewoon onsmakelijks.

Verder volstaat het om ‘racisme!’, ’tokkies!’ en ‘xenofobie!’ te roepen wanneer de huidige vluchtelingen- en migratiecrisis autochtone gemeenschappen op scherp zet.

De elite in Nederland en de meeste westerse landen is een soort geglobaliseerde groen/post-liberale alliantie geworden met de verliefde blik op elkaar gericht en hun rug naar hun landgenoten. Mensen met een andere mening, lager opleidingsniveau en mindere mate van welbespraaktheid uitlachen is voor hen veel makkelijker dan onderzoeken waar hun zorgen vandaan komen.

Dit gedrag is best te verklaren: als je het hele idee van een natie-staat een beetje ordinair vindt, onthef je jezelf ook van de verplichting enige empathie op te brengen voor degenen met wie je een grondgebied en een geschiedenis deelt.

Winston Churchill

Soms fluisteren de kosmopolieten dat ‘het beter zou zijn wanneer bij sommige mensen hun stemrecht wordt afgepakt’, daarbij citeren ze Winston Churchill die ooit gezegd schijnt te hebben dat het beste argument tegen democratie een gesprek is van vijf minuten met de gemiddelde kiezer.

Dan vergeten ze die andere apocriefe quote van Churchill: dat democratie het slechtste systeem is dat we hebben, behalve in vergelijking met alle andere die zijn geprobeerd. Maar dat werkt alleen als je met elkaar een samenleving vormt. Moeilijk als een deel van die samenleving -het deel dat het goede voorbeeld zou moeten geven- niets beter weet dan hautain neerkijken op hun medeburgers en diens meningen, smaken en voorkeuren afdoet als achterhaald, bekrompen en xenofoob.

Post-Brexit update: Zie hoe de gevestigde orde praat over de meerderheid die voor een vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de EU heeft gestemd: “Oude mensen verpesten het voor jongeren”, “Little Englanders”, “Laagopgeleide tokkies”, “Gevoed door racisme en xenofobie”.

Een tip: verwacht niet dat je politieke tegenstanders meer begrip opbrengen voor je standpunt als je ze uitscheldt. Overigens had van de Britse kiezers tussen de 18 en de 24 jaar slechts 36 procent de moeite genomen om te stemmen.

Update 2: Een artikel uit de Wall Street Journal van gelijke strekking. (Hier hetzelfde artikel zonder betaalmuur). En dit artikel uit American Interest is ook de moeite waard.