Eigenrichting vergoelijken? Liever een daadkrachtige rechtsstaat

“Sla overvallers maar verrot”, vindt burgemeester Albert van den Bosch van Zaltbommel. De burgervader zei dit nadat de eigenaar van een Blokkerfiliaal in zijn gemeente drie overvallers wegjoeg door er eentje een karatetrap te verkopen. “Ik vind dat mensen het recht hebben van zich af te slaan en te schoppen”, voegde hij er nog aan toe. “Geweldig dat mensen dat doen.” Zelf heeft Van den Bosch een hockeystick op een ‘strategische plek’ liggen in zijn eigen huis.

Eigenrichting voelt in de onderbuik als poetic justice. Waar het systeem faalt, leert de verantwoordelijke burger die criminelen zélf een hardhandig lesje. Maar eigenlijk is het een zwaktebod. Sla je als kleine zelfstandige een overvaller met je vuisten, dan komt-ie de volgende keer wel met een groter wapen aanzetten. Leg je zelf een honkbalknuppel onder de toonbank of een hockeystick naast je bed, dan brengen de boosdoeners een pistool mee.

Overvallen en inbraken kunnen levensgevaarlijke situaties zijn. Loopt de ene overvaller verschrikt weg na een karatetrap, de andere zal misschien – stijf van de drugs dan wel geplaagd door afkickverschijnselen of psychoses- de heldhaftige burger aanvliegen.

Aanpak faalt volledig

Normaal gesproken hebben we de politie voor dit soort noodsituaties. Maar de aanpak van overvallen faalt volledig, zo blijkt uit het rapport Overvallen in Nederland (PDF) van de Tilburgse criminoloog Cyrille Fijnaut.

Burgers hebben het idee dat de politie is gedegenereerd tot een soort bonnenverzameldienst, en wie kan hen ongelijk geven als je de bedroevende feiten ziet: bij driekwart van de overvallen blijft de dader voortvluchtig. Het ontbreekt bij de opsporing aan structuur en landelijke regie is er ook al nauwelijks.

Wereldvreemd

Het is in het licht van deze informatie onvoorstelbaar dat een stel tamelijk wereldvreemde hoogleraren en criminologen in het Brabants Dagblad van zaterdag 20 november jammert dat het strafklimaat steeds harder wordt in Nederland.

Met beide benen stevig in de jaren zeventig spelen ze de bekende riedel af: een fikse gevangenisstraf vermindert de kans op recidive niet. Sterker nog, gevangenissen zijn criminele leerscholen.

Samenleving vrij houden van misdadigers

In het artikel staat pas in de allerlaatste kolom dat lange celstraffen zinvol kunnen zijn om misdadigers uit de samenleving te verwijderen. Lijkt mij toch een tamelijk essentiële functie van opsluiting.

Alternatieven bieden de experts niet, behalve dan ‘de pakkans verhogen’. Nogal een inkopper als je de vernietigende conclusies van het Fijnaut-rapport ziet. Het zal ongetwijfeld zo zijn dat de gevangenis een criminele leerschool is. Maar om terechte ontevredenheid in de samenleving tegen te gaan, moet rechtspraak weer een grotere dimensie van rechtvaardigheid krijgen.

Rechtvaardigheid

Het is duidelijk dat de gemiddelde burger een ander idee begint te krijgen over rechtvaardigheid dan de magistraten die geacht worden namens die burgers recht te spreken.

Deze discrepantie is gevaarlijk. Persoonlijk heb ik liever dat rechtvaardigheid tot uiting komt in humane, maar waar nodig forse straffen, dan in de hockeystick op de schedel van de inbreker. In het laatste geval degenereert rechtvaardigheid -als reactie op de zachte-heelmeesters-stinkende-wonden-aanpak die de hoogleraren voorstaan- namelijk tot het recht van de sterkste.