Rechtbankverslaggeving: vuistdikke dossiers samenvatten in pak-‘m-beet honderd woorden

Voor het Brabants Dagblad en het ANP heb ik de afgelopen jaren rechtbankverslaggeving gedaan in Breda en ‘s-Hertogenbosch. Meer dan 400 zaken heb ik gevolgd. Omdat je een complete rechtszaak moet samenvatten in een paar kolommen, is verlies van nuance het logische gevolg. Is dat erg?

Een man die seks heeft gehad met een minderjarig, zwakbegaafd meisje, is door de rechtbank in Breda veroordeeld tot een relatief lichte werkstraf. Een verslag over deze rechtszitting schreef ik onlangs in het Brabants Dagblad. De man stond voor twee vergrijpen terecht. Seks met een minderjarig meisje was het eerste, het tweede was “seks met iemand die geen nee kan zeggen” (omdat ze zwakbegaafd is).

De rechtbank sprak de man van dat laatste vrij. Immers: voor je het weet, loopt iedereen die met een gehandicapt persoon naar bed gaat de kans als verkrachter de cel in te gaan. Alsof verstandelijk beperkten het alleen met elkaar zouden mogen doen.

Filosofische discussie

Wat had ik hier graag over uitgeweid in het bericht. Vrije wil als thema, een filosofische discussie is snel geboren. Maar helaas, de ruimte in de krant is beperkt. Het bleef bij een korte weergave van de feiten. Wie in een journalistiek verslag aan het wikken en wegen slaat, zal de ongeduldige lezer dood vervelen. En die lezer gaat dan wat anders doen.

Vrijwel iedere zaak gaat vergezeld van een lijvig dossier vol politieverhoren, sporenonderzoeken, rapporten van de reclassering, uitgeschreven telefoontaps, pleitnota’s van advocaten, noem maar op. Ook gaat ieder vonnis gepaard met een hele serie overdenkingen die de rechter ter zitting meestal allemaal uitspreekt (tenzij de verdachte zelf niet aanwezig is) Wie daar een krantenbericht van wil maken dat noodgedwongen slechts enkele kolommen beslaat, moet flink het mes zetten in de beschikbare informatie.

Een eerste manier om een verhaal behapbaar te houden, is het vertalen van breedsprakig juridisch jargon naar gewone mensentaal. Zo dikken we een ‘poging tot toebrengen van zwaar lichamelijk letsel’ in tot het compacte ‘poging zware mishandeling’. En een officier van justitie die een ‘ontnemingsvordering’ van een drugscrimineel eist, wil eigenlijk gewoon dat de verdachte het geld dat hij met zijn illegale activiteiten heeft vergaard, bij de staat inlevert. ‘Criminele winst terugbetalen’, noemen journalisten dat, wat geen verdere uitleg meer nodig heeft.

Ook makkelijk is het weglaten van info die zogenaamd “overbekend” is. Iemand die een voorwaardelijke straf krijgt opgelegd, hoort meestal dat daar een ‘proeftijd van twee jaar’ aan vast zit. Omdat een dergelijke proeftijd zó standaard is, zetten we dat er niet eens bij. Alsof iedereen weet hoe lang een proeftijd normaal gesproken duurt en wat dat precies inhoudt!

Advocaten zijn de klos

Wat ook een beproefde manier is om de lengte van een stuk binnen de perken te houden, is één partij minder aandacht geven dan een andere. Het is vervelend voor de advocaten, maar meestal zijn zij de klos. Dat komt omdat raadslieden, veel meer dan het openbaar ministerie, de neiging hebben in herhaling te vallen, theatraal uit te wijden en zich aan iedere juridische strohalm vast te klampen. Daar worden ze tenslotte voor betaald. Maar moet dat allemaal in de krant? De lezer zou er dol van worden. Vaak valt de kern van zo’n advocatenbetoog in enkele zinnen samen te vatten. Vinden we. Die advocaat denkt daar wellicht heel anders over en ziet zijn oratie gereduceerd tot bijzin.

Soms ontkom je er niet aan omwille van de duidelijkheid én ruimtegebrek informatie gewoon helemaal weg te laten. Bijvoorbeeld de details van een ingewikkelde maatregel die niet zoveel voorkomt. Of de uitgebreide onderzoekswensen van een advocaat die tijdens de zitting al door de rechter zijn afgewezen. Of de uitleg dat een voorwaardelijke straf noodzakelijk is wanneer je reclasseringstoezicht wilt opleggen.

En ten slotte wanneer de rechter een aantal filosofische overwegingen doet, zoals in het voorbeeld van het misbruikte, zwakbegaafde meisje. Misschien is het voor de drukbezette lezer helemaal niet erg als je deze details weg laat, maar het geeft een enigszins vertekend en versimpeld beeld van de rechtspraak. Het is goed te onthouden dat dit boeiende onderdeel van onze rechtsstaat ingewikkelder is dan uit die paar krantenkolommen blijkt.